Saamaynta Sicir- bararka ee Dhaqaalaha iyo Sida Looga Hortagi Karo
Sicir- bararku waa mid ka mid ah caqabadaha ugu waaweyn ee dhaqaalaha, gaar ahaan waddamada soo koraya. Waa xaalad ay badeecadaha iyo adeegyadu si joogto ah qiimo sare ugu kacaan, taasoo keenta in awoodda iibsiga ee lacagta hoos u dhacdo. Marka sicir- bararku bato, qofku wuxuu u baahdaa lacag badan si uu u gato isla badeecad ama adeeg uu hore ugu iibsan jiray qiimo jaban. Tani waxay si gaar ah u saameysaa dadka dakhligoodu hooseeyo, maadaama ay noqoto mid adag in ay la jaanqaadaan qiimaha sare u kacaya. Waa arrin si toos ah u saameysa nolol maalmeedka dadweynaha, kobaca dhaqaalaha, maalgashiga ganacsiga, iyo xasilloonida suuqa shaqada.
Waa Maxay Sicir- barar, Sideese U Shaqeeyaa?
Sicir- bararka( Inflation) waa kororka joogtada ah ee qiimaha badeecadaha iyo adeegyadu ku kacaan muddo waqti ah. Waxaa lagu cabbiraa iyada oo la eego heerka isbeddelka ee sicirka badeecadaha muhiimka ah sida cuntada, shidaalka, guryaha, iyo adeegyada kale. Marka qiimaha badeecadaha iyo adeegyadu sare u kacaan, lacagta qiimaheeda wuu hoos u dhacaa, taasoo keenaysa in lacagta aad hayso aysan iibin karin wax la mid ah wixii ay hore u iibsan jirtay.
Sicir- bararku wuxuu saameyn ku yeelan karaa dhammaan qaybaha nolosha, waxaana jira laba nooc oo waaweyn
1. Sicir- bararka Dalabka( Demand- pull affectation) – Tani waxay dhacdaa marka dalabka badeecadaha iyo adeegyadu kordhaan, balse wax soo- saarku uusan la jaanqaadi karin baahida jirta. Tusaale ahaan, haddii dadka wax badan iibsadaan iyadoo aan badeecado badan la heli karin, qiimuhu wuu kordhi doonaa.
2. Sicir- bararka Kharashyada( Cost- push inflation) – Sicir- bararkan wuxuu dhashaa marka kharashaadka wax soo- saarku sare u kacaan, sida qiimaha shidaalka, maaddooyinka ceeriin, ama mushaarka shaqaalaha. Haddii shirkaduhu bixiyaan kharashyo badan si ay wax u soo saaraan, waxay qiimaha badeecadaha sare u qaadi doonaan si ay u magdhabaaan khasaaraha ka dhashay kharashaadka badan.
Saamaynta Sicir- bararka ee Koboca Dhaqaalaha
Sicir- bararku wuxuu saameyn ballaaran ku leeyahay dhaqaalaha dal kasta. Marka heerka sicir- bararku bato, waxaa hoos u dhacaya awoodda iibsiga ee dadka, taasoo keenta in suuqa ganacsigu daciifo. Dadka dakhligoodu hooseeyo ayaa si gaar ah u dareema saameynta sicir- bararka, maadaama ay awoodi waayaan inay iibsadaan badeecado muhiim ah sida cuntada, biyaha, iyo guryaha.
Dhinaca kale, sicir- bararku wuxuu keenaa kalsooni darro dhaqaale. Ganacsatada ma rabaan inay maal- gashadaan haddii aysan hubin qiimaha badeecadaha mustaqbalka. Haddii qiimuhu mar kasta is beddelayo, ganacsatada ma samayn karaan qorshe dhaqaale oo fog. Sidoo kale, bangiyada dhexe waxay sare u qaadaan dulsaarka( interest rate) si ay u xakameeyaan sicir- bararka, taasoo keenta in amaahda noqoto mid qaali ah, ganacsiguna uu gaabiyo.
Haddii sicir- bararku aad u bato, wuxuu sababi karaa qalalaase dhaqaale. Tusaale ahaan, waddamada ay sicir- bararku aad u sarreeyo sida Venezuela iyo Zimbabwe, lacagta waddanka ayaa qiima beeshay, dadkuna waxay lumiyeen kalsoonida nidaamka dhaqaalaha. Sidaas darteed, xakameynta sicir- bararka waa arrin muhiim u ah koboca dhaqaalaha iyo xasilloonida nololeed ee dadweynaha.
Maxaa Sababa Sicir- bararka?
Waxaa jira sababo badan oo keena sicir- bararka, waxaana ka mid ah
• Daabacaadda lacag aan la xakameyn – Haddii dowladdu lacag badan daabacdo iyadoo aan wax soo- saar la kordhin, sicir- bararku wuu kordhi doonaa. Taasi waa sababta bangiyada dhexe ay u maamulaan lacagta lagu wareejinayo suuqyada.
• Kororka qiimaha shidaalka – Shidaalku waa laf- dhabarta dhaqaalaha. Haddii qiimaha shidaalka sare u kaco, dhammaan badeecadaha kale waa qaaliyoobayaan, sababtoo ah gaadiidka iyo warshaduhu waxay ku tiirsan yihiin shidaalka.
• Dagaallo iyo qalalaase dhaqaale – Dagaallo iyo xasilooni- darro dhaqaale waxay sababi karaan in sicir- bararku kaco, maadaama ganacsigu hoos u dhacayo, sahaydii badeecaduhuna ay yaraato.
• Kororka mushaharka shaqaalaha – Haddii shaqaalaha ay helaan mushaar sare, shirkaduhu waxay kor u qaadi doonaan qiimaha badeecadaha ay iibiyaan si ay uga helaan faa’iido, taasoo keeni karta sicir- barar.
• Hoos u dhaca wax soo- saarka – Marka wax soo- saarku hoos u dhaco, badeecadaha suuqa yaalla way yaraadaan, taasoo keenaysa in qiimaha badeecaduhu sare u kacaan.
Sida Looga Hortagi Karo Sicir- bararka
Sicir- bararka waxaa lagu xakameyn karaa siyaabo kala duwan, waxaana muhiim ah in dowladaha iyo bangiyada dhexe ay qaadaan tallaabooyin sax ah. Waxaa jira dhowr hab oo sicir- bararka lagu xakameyn karo
1. Siyaasadda Lacageed( Monetary Policy) – Bangiyada dhexe waxay isticmaali karaan siyaasad lacageed si ay u xakameeyaan lacagta wareegeysa( money supply). Haddii sicir- bararku bato, bangiyada waxay sare u qaadaan dulsaarka, taasoo yareynaysa amaahda iyo kharashaadka dadweynaha, sicir- bararkuna hoos ayuu u dhacayaa.
2. Horumarinta wax soo- saarka gudaha – Haddii dal uu wax badan soo saaro, qiimaha badeecaduhu wuu degi karaa. Dowladuhu waa inay dhiirrigeliyaan ganacsiyada gudaha si sahaydii badeecaduhu aysan u yaraanin.
3. Xakamaynta Qiimaha Shidaalka – Dowladuhu waa inay sameeyaan qorshayaal lagu xasiliyo qiimaha shidaalka, maadaama uu saameyn weyn ku leeyahay dhaqaalaha guud.
4. Xoojinta Maalgashiga – Haddii maalgashi badan la sameeyo, wax soo- saarku wuu kordhi karaa, qiimaha badeecaduhuna wuu degganaan karaa.
Gabagabo
Sicir- bararku waa caqabad weyn oo saameysa dhaqaalaha iyo nolosha dadweynaha. Marka qiimaha badeecadaha iyo adeegyadu sare u kacaan, lacagtu way qiimo beelaysaa, awoodda iibsiga dadkuna wuu hoos u dhacayaa. Haddii aan si sax ah loo maareyn, sicir- bararka wuxuu sababi karaa xasillooni darro dhaqaale. Si looga hortago, waxaa muhiim ah in dowladuhu hirgeliyaan siyaasad lacageed oo sax ah, horumariyaan wax soo- saarka gudaha, dhiirrigeliyaan maalgashiga, iyo inay xakameeyaan qiimaha shidaalka. Haddii arrimahan si sax ah loo maareeyo, sicir- bararka wuxuu noqon karaa mid la xakamayn karo, taasoo horseedaysa koboc dhaqaale iyo nolol deggan
No comments:
Post a Comment